8-сыныптағы биология сабағы тақырыбы: "Иммунитет" мұғалім А. С. Бахаддинова.

Ақмола облысы
Жарқайың ауданы
Львов негізгі мектебі

8-сыныптағы биология сабағы
Тақырыбы: "Иммунитет"

Биология мұғалімі
Бахаддинова А. С.

Міндеттері:
Білім беру:
* ағзаның қорғаныш қасиеттері туралы материалды ашу;
* оқушыларды иммунитеттің түрлерімен, "вакцина", "алдын ала егу", "емдік Сарысу", "аллергия", "антигендер", "антиденелер", ЖИТС ұғымдарымен таныстыру.

Дамыта оқыту:
* анықтамалық әдебиеттермен жұмыс істеу, салыстыру, талдау және жалпылау дағдыларын қалыптастыруды жалғастыру;
* оқушыларды денсаулықты нығайтуға қажетті дағдылармен қаруландыру.
Тәрбиелік:
* санитарлық-гигиеналық дағдыларды сақтау қажеттілігін тәрбиелеу, салауатты өмір салтын ұстану;
* өз денсаулығы мен айналасындағы адамдардың денсаулығы үшін жауапкершілікті тәрбиелеу.
Құрал-жабдықтар:
компьютер, "сандық білім беру ресурстарының жинағы"," қан "кестесі,"иммунитет механизмі" тарату карталары.
Сабақ түрі: it көмегімен жаңа материалды зерттеу сабағы.
Әдістері: әңгіме элементтері бар әңгіме, оқулықпен және үлестірмелі материалдармен өз бетінше жұмыс, презентация көрсету, оқушылардың хабарламасы.
Қолданылатын әдістер: проблемалық оқыту; компьютерлік технологиялар, ынтымақтастық педагогикасы.
Тақта дизайны: Сабақтың тақырыбы мен сабақ жоспары, негізгі ұғымдар, "қан"кестесі жазылған.
Сабақ жоспары:
1. Тарихи анықтама.
2. Бактериялар мен вирустар тудыратын жұқпалы аурулар.
3. Дененің қорғаныс күштері.
4. Иммундық жүйе (иммундық жүйенің мүшелері мен жасушалары).
5. Иммунология тарихы.
6. Иммунитеттің түрлері.
7. Иммунитетті төмендететін факторлар мен аурулар.
8. Ғасыр ауруы-СПИД.
9. Қорытындылау.
САБАҚТЫҢ БАРЫСЫ
I. Ұйымдастыру сәті (1-мин).
Сабақ тақырыбының хабарламасы.
II. Жаңа материалды зерттеу (30-мин).
Мұғалімі:
Оба, тырысқақ, шешек, тұмау індеттері адамзат тарихында терең із қалдырды.
14 ғасырда Еуропада 15 миллион адамды алып кеткен "қара өлімнің" қорқынышты эпидемиясы болды. Бұл барлық елдерді қамтыған және 100 миллион адам қайтыс болған оба болды.
"Қара шешек"деп аталатын табиғи шешек те қорқынышты із қалдырды. Шешек вирусы 400 миллион адамның өліміне себеп болды, ал тірі қалғандар мәңгі соқыр болды. 6 тырысқақ эпидемиясы тіркелді, соңғысы 1992-93 жылдары Үндістанда, Бангладеште. 1918-19 жылдары" испан " деп аталатын тұмау эпидемиясы жүздеген мың адамның өмірін қиды, эпидемиялар "азиялық", "Гонконг" және қазіргі уақытта "шошқа" тұмауы деп аталады.
Мәселені белгілеу:
Ең қорқынышты аурулар кейбіреулердің өмірін қиды және басқаларға әсер етпеді. Адам ауруға қарағанда жиі жұқтырады, басқаша айтқанда, адам әрдайым ауырмайды. Неліктен?
Біздің денеміз ортағасырлық бекініс сияқты, мұнаралары бар бірнеше қатар қабырғалармен қоршалған, қорғанысты сақтайды. Адам ағзасына кез-келген паразиттің енуіне тырысқанда, дененің қорғаныс күштері мен механизмдері дереу енеді.
1. Тері мен шырышты қабаттар – микроорганизмдер жолындағы алғашқы тосқауыл
Сау адамның терісі мен шырышты қабаттарында сау бактериялар өмір сүреді.
Олар денеге енбестен тері мен шырышты секрециялармен қоректенеді. Бұл бактериялар қоздырғыштарға зиянды әсер етеді. Адам ағзасы әлсіреген кезде пайдалы бактериялардың белсенділігі төмендейді, ал зиянды бактериялар көбейеді.
2. Егер қоздырғыш тері мен шырышты қабықтардың кедергісін жеңсе, лимфа және қан тамырларының қабырғалары қорғаныс қызметін атқара бастайды.

Әңгіме (оқушылардың жауаптары тыңдалады)
- Сіз қандай қан жасушаларын білесіз?
- Қан жасушалары қанша уақыт тұрады?
- Қан жасушалары қайда пайда болады?
- Олар қандай функцияларды орындайды?
- Адам ағзаларын қорғаудың ішкі механизмдерін қалыптастыруға қанның қандай элементтері қатысады деп ойлайсыз?

3. Иммунитет-ауру тудыратын ағзалар жолындағы екінші кедергі
Иммунитет-ағзаның бөтен денелер мен заттарды (антигендерді) тауып, олардан құтылу қабілеті. (дәптерге жазу)
Мәтінмен жұмыс.
ИММУНИТЕТ МЕХАНИЗМІ
Иммунология-бұл дененің қорғаныс реакцияларының механизмдері туралы ғылым. Оның бастауында Л.Пастер, и. И. Мечников, П. Эрлих тұрды. Л. Пастер жұқпалы аурулардың алдын алу үшін вакцинацияны қолданды. И.И. Мечников иммунитеттің жасушалық (фагоцитарлық) теориясын жасады. П. Эрлих гуморальдық теорияны құрды, оған сәйкес инфекцияларға иммунитет қорғаныш ақуыз заттар – антиденелердің өндірілуіне байланысты.
Қазіргі уақытта иммунитет спецификалық емес және ерекше болып бөлінеді.
Ерекше емес жасушалық қорғаныс қаннан бөгде элементтерді – бактериялық жасушаларды, ақуыз молекулаларын және басқа да ұсақ бөлшектерді сіңіретін қан фагоциттерімен жүзеге асырылады.
Нақты иммунитет белгілі бір антигенге қалыптасады және қайта жұқтырған кезде организм Оған ғана жауап береді. Т және В лимфоциттері нақты иммундық реакцияларға қатысады. Т-лимфоциттер бөгде заттар мен трансплантацияланған тіндерді, сондай – ақ дененің өзіндік рак клеткаларын таниды және жұқтырады, яғни арнайы ақуыз-антиденелер шығаруға қатысады. Олар нақты жасушалық иммунитетті жасайды. В лимфоциттері белгілі бір антигендерді еріту немесе желімдеу арқылы бейтараптандыруға қабілетті. Ерекше иммунитет туа біткен және сатып алынған. Алынған иммунитетте антиденелер өмір бойы қалыптасады, ал туа біткен иммунитетте олар туылғаннан бастап қанда болады.
Схеманы құру.
Иммунитет
Жасушалық Гуморальдық
Фагоциттер Антиденелер
И. И. Мечников П. Эрлих
Рөлі лейкоциттер егер берілген иммунитет?
Лейкоциттердің түрлері
Лейкоциттердің түрлері қасиеттері орындалатын рөл
Фагоциттер (макрофагтар) жалған аяқтар түзуге қабілетті және фагоцитозға қатысады, антигендерді жейді
Лимфоциттер Т-лимфоциттер есте сақтау қабілетіне ие, антигендерді есте сақтайды және антиденелер түзеді антигенмен күресу үшін жасуша Жинау
В лимфоциттері антиденелер шығарады
Лейкоциттер-иммундық жүйенің жасушалары

(цифрлық білім беру ресурсының карточкасы)
Иммундық жүйе ісік жасушалары мен қоздырғыштарын анықтау және жою арқылы ағзаны аурулардан қорғайтын органдар мен жасушаларды біріктіреді. Иммундық жүйе вирустардан паразиттік құрттарға дейін әртүрлі қоздырғыштарды таниды және оларды жасуша биомолекулаларынан ажыратады. Иммундық жүйе көп жасушалы организмдердің пайда болуымен пайда болды және олардың өмір сүруіне ықпал ететін фактор ретінде дамыды. Иммундық жүйенің түпкі мақсаты-қоздырғыш, бөгде зат, улы зат (антиген) немесе организмнің қайта туылған жасушасы болуы мүмкін шетелдік агентті жою.
Иммундық жүйенің мүшелері: сүйек кемігі, көкбауыр, тимус, лимфа түйіндері, бездер..
"Иммунологияның негізін қалаушылар Э. Дженнер, Луи Пастер, и.И. Мечников.

(цифрлық білім беру ресурсының карточкасы)
Оқушының хабары
"Э. Дженердің табиғи шешекке қарсы егуі»
Алғашқы вакцинаны ағылшын ғалымы Эдуард Дженнер (1749— 1823) ойлап тапты. Ол шешек ауруымен ауыратын сиырларды сауған әйелдердің, желінінде шешек көпіршіктері бар, табиғи шешек ауруы аз болатынын байқады. Дженнер сиырдан зардап шеккен әйелдің шешек көпіршіктерінен сұйықтық алып, оны баланың тырналған терісіне өткізді. Біраз уақыттан кейін ол бұл баланы шешекпен жұқтырды, бірақ бала ауырмады. Бұл вирус коровьей шешек, қауіпсіз адам тудырды организмде науқастың пайда болуы антиденелерді бейтараптандыру вирус қара шешек. Өкінішке орай, Э. Дженнер ешқашан вакцинаның неге иммунитетті тудыратынын түсіндіруге тырыспады.
Э. Дженнердің ісін француз микробиологы Луи Пастер жалғастырды (1822-1895). Ол алдымен жұқпалы аурулардың қоздырғыштары микробтар екенін түсінді. Тәжірибелер нәтижесінде вакцина алынды. Л. Пастердің есімі әртүрлі ауруларға, мысалы, құтыруға қарсы көптеген вакциналардың пайда болуымен байланысты.
Мұғалімнің иммунитеттің түрлері туралы әңгімесі және дәптерлерде "иммунитеттің түрлері" сызбасын сызу. (цифрлық білім беру ресурсының карточкасы)

Иммунитеттің төмендеуіне немесе зақымдалуына себеп болуы мүмкін факторлар туралы әңгіме.
1. Зиянды өмір салты (темекі шегу, алкоголь, есірткі, ұйқының болмауы);
2. Дұрыс тамақтанбау;
3. Стресстер;
4. Ластанған орта;
5. Ауыр физикалық және психикалық стресс; денені әлсірететін және иммундық жүйені әлсірететін жиі бактериялық және вирустық аурулар.
Иммунитеттің әлсіреуімен байланысты аурулар.
Иммунитеттің әлсіреуі немесе зақымдануы салдарынан туындаған аурулардың сипаттамасы: СПИД, тұмау ("құс", "шошқа"). Аурудың алдын-алу туралы әңгіме элементтері бар әңгіме.
Адам денсаулығын сақтауда иммунитеттің маңызы туралы қорытынды. (2-мин).
1. Бактериялар мен бөгде заттардың енуінен дененің сыртқы және ішкі қорғаныс кедергілері болады.
2. Ішкі қорғаныс механизмі-иммунитет.
3. Иммунитеттің қалыптасуына ақ қан жасушалары қатысады – құрылымы мен қызметі әртүрлі ақ қан жасушалары.
4. Эволюция барысында жоғары омыртқалы жануарлар мен адамдарда иммундық жүйе пайда болды.

III. Білімді бекіту (10-мин).
Әңгіме: сіз Гиппократ формуласымен келісесіз бе:"кез-келген ауруды емдеуден гөрі алдын-алу оңай"?
Өзіндік жұмыс.
Адамның иммунитетті алу тәсілі мен оның түрі арасындағы сәйкестікті орнатыңыз
Сатып алу әдісі
1) мұрагерлік бойынша беріледі
2) вакцинаның әсерінен пайда болады
3) ауырған аурудан кейін қалыптасады
4) туа біткен
5) емдік сарысуды енгізген кезде иммунитеттің түрі пайда болады
А. Табиғи
В. Жасанды

1 2 3 4 5
А В А В
lV. Үй тапсырмасы: § 15, § 14 қайталаңыз. (2-мин).
Сабақты дайындауда қолданылды:
1. Сандық білім беру ресурстарының жинағы
2. Драгомилов А. Г., Р. Д. Маш. Биология. Адам
3. Биологиялық энциклопедиялық сөздік.
4. Уикипедия-еркін энциклопедия.